In Zwitserland heeft ongeveer een op de zes kinderen overgewicht en dit aantal neemt toe. Dit is zorgwekkend, aangezien ernstig overgewicht het risico op hart- en vaatziekten, kanker en diabetes verhoogt. “We weten al enige tijd dat de darmflora een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van obesitas,” zegt Maria Luisa Balmer, specialist interne geneeskunde in het Inselspital en hoofd van een onderzoeksgroep aan de Universiteit van Bern. Maar de verbanden zijn complex. Balmer onderzoekt in haar onderzoek de interacties tussen darmbacteriën, hun stofwisselingsproducten en het immuunsysteem (*1).
Als erkenning voor haar onderzoekswerk is haar de Marie Heim-Vögtlin Prijs 2023 toegekend door de Zwitserse National Science Foundation (SNSF). De prijsuitreiking vindt plaats op 21 november aan de Universiteit van Bern.
Geïdentificeerd: dikmakende bacteriën
Het is al bekend dat mensen met morbide obesitas over het algemeen een andere darmflora hebben dan slanke, gezonde mensen. Bepaalde soorten bacteriën vermenigvuldigen zich zeer sterk en onderdrukken daarbij andere bacteriën. Maar wat betekent dat? En is de verandering in de darmflora een oorzaak of een gevolg van obesitas? Een van de benaderingen van de onderzoeker om deze vragen te onderzoeken is met behulp van kiemvrije muizen, die de Universiteit van Bern fokt in een faciliteit die uniek is in de wereld. “We kunnen deze dieren gebruiken om te onderzoeken welk effect individuele bacteriesoorten hebben en oorzaak-gevolgrelaties op te helderen,” legt Balmer uit.
Met behulp van deze aanpak was haar team in staat om vijf bacteriesoorten te identificeren die de gevoeligheid van de muizen voor obesitas verhogen. Als volgende stap wil het team onderzoeken hoe dit komt – bijvoorbeeld welke bacteriële stofwisselingsproducten bijdragen aan het dikmakende effect en welke invloed ze hebben op het immuunsysteem.
In een eerdere studie had Balmer al aangetoond dat het stofwisselingsproduct acetaat een positief effect heeft op immuuncellen (*2). Daarmee illustreerde ze het verband tussen voeding, darmflora en het immuunsysteem, want acetaat wordt onder andere gevormd wanneer bacteriën in de darmen voedingsvezels metaboliseren van het type dat in groenten of volkorenproducten zit.
Gezondheid bevorderen met kauwgom
Balmer’s onderzoeksgroep onderzoekt momenteel het effect van voedingsvezels in meer detail in een klinische studie met meer dan 100 kinderen met ernstige obesitas. Het team heeft een kauwgom ontwikkeld die verrijkt is met wateroplosbare voedingsvezels. En het beste aan dit compleet nieuwe idee is dat de kinderen niet doorhebben dat de “FibreGum” een medicijn is. Net als gewone kauwgom smaakt het naar munt. Het is bedoeld om de darmstofwisseling bij kinderen te bevorderen, bijna zonder dat ze het merken, en ze tegelijkertijd te helpen minder te snoepen van andere zoetigheden. “Laagdrempelige behandelingen zijn vooral belangrijk voor kinderen,” zegt Balmer. Ze hoopt dat het onderzoek zal aantonen of de voedingsvezels die met de FibreGum worden geconsumeerd daadwerkelijk de darmflora verbeteren, en uiteindelijk of het de kinderen helpt gemakkelijker af te vallen.
Carrièrekiekjes: “We hebben een verandering van ideeën nodig”
Het onderzoek van Maria Luisa Balmer leverde haar in 2020 al een SNSF Eccellenza Professorial Fellowship op. Ze zegt dat ze het winnen van de Marie Heim-Vögtlin Prijs als een enorme eer beschouwt. Maar ze ziet de prijs ook als een kans om zichtbaar te worden als onderzoeker die ook arts en moeder is. “Wat dat betreft heeft onze hele maatschappij dringend een herbezinning nodig”, benadrukt ze. “We moeten onze traditionele rolmodellen voor groepsleiders op instellingen voor hoger onderwijs updaten omdat de lat voor koppels met een baan onrealistisch hoog ligt voor zowel moeders als vaders. Ik vind het belangrijk om te laten zien dat je een gezin of hobby’s kunt hebben die veel tijd vragen en toch geavanceerd onderzoek kunt doen en succesvol kunt zijn als je mensen om je heen hebt die je steunen.”
(*1) J. Lötscher en M.L. Balmer: Sensing between reactions – how the metabolic microenvironment shapes immunity. Clin Exp Immunol (2019). DOI: https://doi.org/10.1111/cei.13291
(*2) M.L. Balmer et. al: Memory CD8+ T Cells Balance Pro- and Anti-inflammatory Activity by Reprogramming Cellular Acetate Handling at Sites of Infection. Cell Matabolism (2020).
DOI: https://doi.org/10.1016/j.cmet.2020.07.004