Wetenschappers van UNIGE hebben aangetoond dat wanneer we naar elkaar kijken, onze aandacht gericht is op de sociale interactie, waardoor onze perceptie van tijd wordt verstoord.
Ogen spelen een belangrijke rol in sociale communicatie door de bedoelingen van onze gesprekspartners uit te drukken, en nog meer in tijden van pandemie waarin de helft van het gezicht verborgen is. Maar is dit oogcontact automatisch en snel? Is het gebaseerd op een prioritaire aandachtsreactie of, integendeel, op een bepaalde emotionele reactie? Om deze vragen te beantwoorden, keken onderzoekers van de Universiteit van Genève (UNIGE), Zwitserland, naar de manier waarop we een menselijke blik verwerken, waarbij ze zich concentreerden op de schatting van de tijdsduur van sociale interacties. Ze ontdekten dat wanneer we oogcontact maken met een ander persoon, onze aandacht direct wordt gevraagd, waardoor onze tijdelijke waarneming wordt verstoord. Daardoor lijkt de tijd korter dan hij in werkelijkheid is. Daarentegen doet deze onderschatting van tijd zich niet voor als we naar een niet sociaal object kijken. Deze resultaten, die gepubliceerd worden in het tijdschrift Cognition, zullen het mogelijk maken om een diagnostisch hulpmiddel te ontwikkelen om de mechanismen te evalueren die aan het werk zijn bij mensen die gevoelig zijn voor sociale blikken, en om vervolgens dienovereenkomstig te handelen als stoornissen in de verwerking van sociale stimuli worden gedetecteerd, bijvoorbeeld in het geval van autisme of schizofrenie.
De manier waarop we naar anderen kijken en de manier waarop we de blik van anderen waarnemen hebben een grote invloed op sociale communicatie, een fundamentele functie die sociale cognitie wordt genoemd. “Van jongs af aan leren we de gevoelens en bedoelingen van onze gesprekspartners langs hun ogen te ontcijferen. Iemands blik ontmoeten is dus een veel voorkomende sociale situatie en leidt altijd tot een bepaald gevoel ”, merkt Nicolas Burra op, onderzoeker aan de sectie Psychologie van de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen (FPSE) aan de UNIGE, en hoofdauteur van de studie. Er worden twee hypothesen aangedragen om deze situatie te beschrijven: de ene zegt dat oogcontact met anderen direct een emotionele reactie opwekt zonder langs onze aandacht te gaan. De tweede hypothese is dat oogcontact een snelle en automatische aandachtsverwerking activeert die vervolgens een emotionele reactie genereert.
Onze perceptie van tijd wordt beïnvloed door emotie en aandacht.
Om deze hypothesen te testen, keken de UNIGE-onderzoekers naar de manier waarop we tijd waarnemen die varieert naargelang de emotionele of aandachtsverwerking van de visuele stimulus. “Het is inderdaad aangetoond dat wanneer onze emotionele capaciteiten een onaangename visuele stimulus moeten verwerken, bijvoorbeeld als ons wordt gevraagd om de tijd van het verschijnen van een grote spin te evalueren, we de tijd die verstrijkt overschatten waardoor de indruk wordt gewekt dat alles sneller verloopt dan in werkelijkheid”, zegt Nicolas Burra. Daardoor wordt ons vermogen om tijd in te schatten verstoord en versneld door de emotionele lading. Daarentegen, wanneer de visuele stimulus door aandacht wordt verwerkt, treedt het tegenovergesteld effect op: gefocust op een stimulus die erg belangrijk is voor onze aandacht, onderschatten we de tijd die verstrijkt en kijken we langer naar het object dan we ons hadden voorgesteld. “Door te analyseren hoe lang iemand schat dat hij of zij naar een object heeft gekeken, kunnen we bepalen of het oogcontact tussen twee mensen meer aandachtzoekend of emotiezoekend is”, zegt de in Genève gevestigde onderzoeker.
Afwijkende blikken versus oogcontact.
Om de impact van oogcontact op onze perceptie van tijd te beoordelen, observeerden 22 deelnemers een reeks van bijna 300 gezichten die hun ogen bewogen: ofwel blikken die direct oogcontact maakten – ogen kijken in de leegte en vangen dan de blik van de deelnemer – ofwel afwijkende blikken – dezelfde oogbeweging gemaakt, maar het gezicht en de blik van de deelnemer ontmoeten elkaar nooit. Gedurende een periode van 20 minuten beoordeelden de deelnemers subjectief de verschillende tijdsduur (tussen 1 en 2 seconden, dicht bij alledaagse sociale interacties) van deze sociale interacties. “Hoewel afwijkende blikken onze perceptie van tijd niet verstoren, ontdekten we dat de deelnemers bij het kruisen van de blikken juist systematisch de duur van deze oogcontacten onderschatten”, zegt Nicolas Burra. Dit experiment laat zien dat oogcontact niet primair het emotioneel systeem beïnvloedt maar eerder het aandachtssysteem dat ons afleidt van ons vermogen om tijd te evalueren.
Om deze resultaten te beoordelen, voerden de UNIGE-onderzoekers hetzelfde experiment uit met andere deelnemers, waarbij ze niet sociale objecten gebruikten die dezelfde bewegingen maakten als de blik. In dat geval werd geen verstoring van de tijdwaarneming waargenomen. Hetzelfde gold wanneer een gezicht statisch was. “Het lijkt erop dat er niet alleen een blik, maar ook een beweging nodig is”, benadrukt de neurowetenschapper. Het tijd vervormend effect werd echter gevonden wanneer de deelnemers alleen schematische oogbewegingen of bewegende delen van de ogen te zien kregen zonder de rest van het gezicht – een situatie die lijkt op sociale interactie met een masker. Maar het gaat verder, want dit effect werd ook gevonden in een online experiment met honderd mensen, dat de resultaten van het laboratorium bevestigt en generaliseert.
Oogcontact trekt de aandacht.
Deze reeks experimenten laat zien dat oogcontact en sociale stimuli bij voorkeur de aandacht beïnvloeden. “Dit verklaart de sensatie die we voelen als iemand naar ons kijkt, ook al hebben we hun blik nog niet echt ontmoet”, legt Nicolas Burra uit. Dit werk zal het mogelijk maken om de aandachts- of emotionele processen te evalueren en bij te sturen bij mensen die lijden aan stoornissen in de verwerking van sociale stimuli, die worden gekenmerkt door een gebrek aan interesse, een verkeerde interpretatie van de blik of door een extreme emotionele reactie op de blik van anderen, zoals bij autisten, schizofrenen of mensen die lijden aan sociale angst. Het onderzoeksteam voert dit experiment momenteel uit met kinderen en ouderen om de evolutie van deze preferentiële verwerking van oogcontact door aandacht gedurende de levensduur te observeren. Nicolas Burra concludeert: “Deze studie geeft betekenis aan het gevoel dat de tijd stopt wanneer we de blik van een ander ontmoeten.”
Vertaling persbericht Andre Teirlinck