Als je geen sigaretten kunt kopen, begin je ook niet met roken, dat is de grondgedachte achter het verbod op de verkoop van sigaretten aan jongeren. Uit een nieuwe Bazelse studie voor Zwitserland blijkt echter dat de verkoopverboden het roken niet aantrekkelijker maken, maar ook niet sterk ontmoedigen.
Roken is nog steeds wijdverbreid in Zwitserland. Ongeveer 27 procent van de Zwitserse bevolking rookt momenteel en 9.500 mensen sterven elk jaar aan de langetermijneffecten van roken. Verkoopverboden voor jongeren zijn een van de talrijke tabakspreventiemaatregelen die in Zwitserland op alle nationale niveaus worden genomen. Tot nu toe is er echter nauwelijks systematisch onderzoek gedaan naar de invloed van de verkoopverboden op het aantal jonge rokers en de houding van jongeren ten opzichte van roken.
De situatie in Zwitserland is echter ideaal om de gevolgen van verkoopverboden te onderzoeken. Sinds 2006 hebben alle kantons, met uitzondering van Appenzell Innerrhoden en Schwyz, de verkoop van sigaretten aan jongeren verboden, zowel voor jongeren onder de 16 als voor jongeren onder de 18. De auteurs van het onderzoek Armando Meier, Reto Odermatt en Alois Stutzer, economen aan de universiteiten van Basel en Lausanne, gebruiken de verschillende introductietijden voor uitgebreide vergelijkingen voor en na. Ze berekenden algemene landelijke trends in de tijd, bijvoorbeeld de prijsstijging voor sigaretten.
Verboden hebben weinig effect
Tussen 2001 en 2016 werden meer dan 80.000 jongeren onder de 21 jaar in heel Zwitserland ondervraagd over hun sigarettenconsumptie en hun houding ten opzichte van roken. Uit de enquêtegegevens blijkt dat het verkoopverbod slechts tot een kleine vermindering van het tabaksgebruik heeft geleid. Het kleine en statistisch vage negatieve gemiddelde effect lijkt te worden veroorzaakt door die kantons die een belastingverbod toepassen tot de leeftijd van 18 jaar.
Voor jongvolwassenen die als adolescenten geen sigaretten konden kopen vanwege een van toepassing zijnd verbod op de verkoop van sigaretten, vonden de auteurs geen lagere neiging tot roken op langere termijn. Het onderzoek kan daarom met een hoge statistische waarschijnlijkheid een grote gemiddelde afname van het tabaksgebruik door sigarettenverkoopverboden onder jongeren uitsluiten.
Bovendien stellen de auteurs dat roken en rokers tegenwoordig niet als cooler worden beschouwd onder hun leeftijdsgenoten dan vóór de introductie van verkoopverboden. Roken heeft de neiging om daardoor zijn aantrekkelijkheid te verliezen, maar niet met een meetbare impact op het rookgedrag. Anderzijds leiden de maatregelen er niet toe dat jongeren roken als schadelijker beoordelen.
Sigaretten uit de vriendenkring
“Een mogelijke verklaring voor de lage impact is dat jongeren de verkoopverboden omzeilen”, zegt Alois Stutzer. Aan de ene kant geven de onderzoeksgegevens aan dat adolescenten juist minder geneigd zijn om sigaretten te kopen bij een kiosk als ze niet mogen verkopen. Aan de andere kant lijkt de toegang tot sigaretten over het algemeen niet veel moeilijker, aangezien jongeren sigaretten in plaats daarvan van collega’s krijgen.
Dit ontwijkgedrag lijkt een belangrijke reden te zijn voor de lage effectiviteit van de verkoopverboden. “Je moet je er daarom van bewust zijn dat verkoopverboden – tenminste als ze niet worden uitgevoerd door politiestaatmaatregelen – nauwelijks bijdragen aan een grote vermindering van de prevalentie van roken”, zegt Stutzer.
De ervaring met alcohol is anders: daar hebben de verkoopverboden voor jongeren effect. “Toekomstige studies zouden daarom de mogelijke redenen voor deze discrepantie moeten aanpakken”, schrijven de auteurs van de studie.