Een afweerreactie door een ‘oud’ mechanisme van het afweersysteem veroorzaakt een zichzelf versterkende ontsteking in de hersenen. Dit proces wakkert de ontwikkeling van (de ziekte van) Alzheimer aan.
Alzheimer kenmerkt zich door plaques van het eiwit Aß (amyloid beta) in de hersenen. Aß lijkt op moleculen die zich in het buitenste van de celwand van sommige bacteriën bevinden. Om zich te beschermen tegen bacteriën hebben organismen in miljoenen jaren van evolutie een afweermechanisme tegen dit soort moleculaire structuren ontwikkeld.
Ook het aangeboren afweersysteem van mensen vertoont deze immuunreactie die erop neerkomt dat speciale cellen de verdachte stof aanvallen, absorberen en verteren. In de hersenen van mensen wordt die taak uitgevoerd door de microglia-cellen.
Helaas leidt die immuunreactie tot een desastreus proces dat verantwoordelijk lijkt te zijn voor de ontwikkeling van dementie. In de microglia-cellen die het amyloid beta aanvallen worden zogenaamde inflammasomen actief. Die inflammasomen activeren immuunboodschappers die extra immuuncellen naar de onheilsplek lokken. Door de steeds heftiger wordende aanval ontstaat een ontsteking.
“Soms gaan de microglia-cellen tijdens dit proces verloren”, legt prof. Dr. Michael Heneka uit, “Vervolgens lozen de ‘overleden’ microglia de geactiveerde inflammasomen – de zogenaamde ASC-spikkels – in hun omgeving”.
De rampzalige dubbelrol van ASC
Deze vrijgekomen ASC-spikkels spelen een rampzalige, tweeledige rol. Ze binden ze zich aan de Aß-eiwitten en bemoeilijken daardoor de afbraak van de amiloid beta. Verder activeren de spikkels aanzienlijk meer inflammasomen in andere microglia-cellen dan ‘ongebonden’ Aß. Het proces versterkt dus zichzelf.
Heneka: “De ASC-spikkels gooien olie op het vuur, waardoor een fundamenteel nuttig immuunmechanisme verwordt tot een essentiële factor bij de ontwikkeling van Alzheimer. Eigenlijk is het wenselijk dat de ASC-spikkels na celdood actief blijven. De ASC kan dan worden hergebruikt door andere immuuncellen. Die hoeven dan geen eigen inflammasomen aan te maken waardoor ze sneller kunnen reageren op bijvoorbeeld een bacteriële infectie. In de hersenen heeft dit mechanisme echter weinig nut: zenuwcellen produceren voortdurend kleine hoeveelheden Aß. Het is zelfs mogelijk dat deze Aß-afzettingen alleen in combinatie met de ASC-spikkels een ernstige bedreiging voor de hersenfunctie vormen”.
Heneka’s team hoopt dat een beter begrip van deze processen kan leiden tot de ontwikkeling van nieuwe therapeutische benaderingen. De accumulatie van Aß duurt tientallen jaren voordat de eerste symptomen zich aandienen. Vroege interventie kan dit noodlottige proces mogelijk vertragen. Heneka: “Dit zou het mogelijk kunnen maken om de ziekte van Alzheimer in de toekomst preventief te behandelen zodat er geen achteruitgang van de mentale prestaties optreedt”.
Heneka
Professor Heneka is hoofd van een onderzoeksgroep bij het Duitse centrum voor neurodegeneratieve aandoeningen (DZNE) en directeur van de afdeling neurodegeneratieve ziekten en gerontopsychiatrie van het Universitair Ziekenhuis van Bonn.
Studie
De studie is een paar dagen geleden gepubliceerd in het tijdschrift ‘Cell Reports’, zie: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32187546
Termen
Voor amiloid beta, zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/B%C3%A8ta-amylo%C3%AFd
Voor microglia, zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Microglia
Voor inflammasoom, zie: https://en.wikipedia.org/wiki/Inflammasome
Dick Schrauwen (bewerking van https://tinyurl.com/uhfjbjf)