Hoe herken je manipulatie van wetenschappelijke publicaties in het nieuws

Manipulatie in persberichten

Hoe herken je manipulatie van wetenschappelijke publicaties in wetenschapsnieuws en hoe kun je je daartegen wapenen?

Wanneer moet je op je hoede zijn?

Stap één is het herkennen van ‘boodschap-dissonantie’. Boodschap-dissonantie doet zich voor wanneer zich tegenstrijdige beweringen voordoen in (een reeks van) nieuwsberichten afkomstig van dezelfde bron. Hoe herken je die tegenstijdigheid?

Laten we beginnen met een Nederlands voorbeeld. Het OMT (outbreak management team) beweerde aanvankelijk dat mondkapjes zinloos zijn tegen de verspreiding van het virus. Een paar weken later werd het dragen van mondkapjes in het OV verplicht. Er was dus sprake van een draai van 180 graden: eerst nutteloos, even later verplicht. Het vreemde was dat de journalistiek en het publiek deze vreemde wending slikten als zoete koek. Vergoelijkend werd gewezen op het principe van ‘voortschrijdend inzicht’.

David Martin betoogt in zijn video dat bij zo’n diametrale draai alle alarmbellen moet gaan rinkelen. Hoe is zo’n wending in godsnaam mogelijk? Waardoor wordt die veroorzaakt? Is er sprake van onopzettelijke misinformatie of van welbewuste manipulatie? Op die vragen komen we zo terug, maar feit blijft dat zo’n onverklaarbare wending vraagtekens zou moeten oproepen over de betrouwbaarheid van het nieuws en de bron.

Vooruitgang in de wetenschap werkt niet met ‘big bangs’. Het wetenschappelijk bedrijf kenmerkt zich juist door een stap-voor-stap-ontwikkeling. Daarom is ‘voortschrijdend inzicht’ een nepargument als het over de achterliggende wetenschap gaat. Het ligt meer voor de hand dat het voortschrijdend inzicht zich heeft voorgedaan bij de wetenschappelijke adviesraad maar dan dringt de conclusie zich op of die adviseurs wellicht incompetent zijn, of erger, zich schuldig maken aan welbewuste desinformatie.

Hoe nieuw is recent onderzoek eigenlijk?

Vaak lees je ‘uit recent onderzoek blijkt ..’.. En: ‘een nieuwe studie toont aan dat …’ Martin maakt duidelijk dat nieuw onderzoek vaak helemaal niet nieuw is. Dat is bijvoorbeeld het geval bij literatuurstudies. De studie zelf kan dan wel juist zijn verschenen. De publicaties die aan de basis staan van zo’n review kunnen tot wel 25 jaar oud zijn.

Dekken de conclusies in de media de resultaten van de achterliggende studies?

David geeft hiervan een treffend voorbeeld. De achterliggende publicatie gaat over de effectiviteit van mondkapjes bij zieke influenza-patiënten. Conclusie: geen significant verschil. In de pers verschijnt een tegengestelde conclusie: mondkapjes zijn effectief tegen covid19 bij gezonde mensen. Bovendien wekt ook de typering van de studie zelf wantrouwen. De studie omschreef zichzelf als een ‘rapid literature review’, een snel literatuuronderzoek. Er bestaat niet zoiets als een vlotte literatuurstudie. Literatuurstudies vergen grondige analyse van de achterliggende publicaties en kosten daarom nu eenmaal veel tijd.

Hoe leg je (onopzettelijke) misinformatie of (welbewuste) disinformatie bloot?

Je kunt grip krijgen op manipulatie door de weg naar de bron te volgen. Eerst bekijk je de review waarop het nieuwsbericht is gebaseerd: dekt het nieuwsbericht de conclusies in het literatuuroverzicht? Stroken die niet, dan heb je het lek boven en kun je het nieuwsbericht naar de prullenbak verwijzen, of beter, de wantoestand aan de kaak stellen.

Vervolgens kijk je naar de studies waarop het review gebaseerd is. Dekken de algemene conclusies uit het overzicht de oorspronkelijke resultaten uit het achterliggende onderzoek? Is dat niet het geval? Ook dan is het nieuws in het mediabericht indirect gemanipuleerd.

Martin geeft nog een ander treffend voorbeeld van misinformatie in de media. Kritiekloos nam de pers een uitspraak over van een Amerikaanse deskundige. De man beweerde dat de supreme court (Hoge Raad) de uitspraak gedaan had dat vaccinatie verplicht is en dat zelfs vaccinatie onder dwang – door de politie! – volstrekt legaal is. Toen David het spoor terug volgde en de uitspraken van de SC ging onderzoeken, bleek de bewering van de deskundige complete nonsens te zijn. Ten eerste ging de uitspraak in het geheel niet over het al dan niet verplicht zijn van vaccinaties, maar over de opgelegde boete aan een man die geweigerd had zichzelf te laten vaccineren. De man wilde de boete niet betalen maar de SC oordeelde dat de man de boete wel degelijk moest voldoen. Ondertussen waren in de pers al koppen verschenen zoals ‘Politie kan mensen onder dwang vaccinaties geven’.

Ook in dit voorbeeld geldt: volg de weg naar de bron en de hele waarheid komt vanzelf boven. En die weg terug is niet voorbehouden aan professionals: iedereen kan het en hoe meer mensen het doen hoe meer invloed gewone mensen krijgen op het volksgezondheidsbeleid.

Dick Schrauwen (transcriptie van https://tinyurl.com/ydb8ohrs)

Oorspronkelijke titel:
– Butterfly of the Week, 1 June 2020: Planting Evidence & Masking the Fraud

Opmerking: helaas kan de methode-Martin niet worden toegepast in het OMT-mondkapjes-debacle. De achterliggende wetenschappelijke literatuur is niet te achterhalen. Ook vreemd.