Miniatuur brein op chip moet meer zicht geven op Alzheimer
Wetenschappers delen zoektocht naar ontstaan van Alzheimer in
publiekslezing Lof der Geneeskunst
Meer zicht krijgen op het ontstaan van de ziekte van Alzheimer
door stamcellen te herprogrammeren tot een brein op een chip. Dat is
het doel van een Europees onderzoek onder leiding van prof.dr.
Cornelia van Duijn van Erasmus MC dat binnenkort van start gaat.
Deze chip kan een belangrijke bijdrage leveren aan de vraag wat er
misgaat in en rondom de hersenen bij Alzheimer en op welke manier
het proces is te stoppen. Zij en gastspreker prof.dr. Richard Mayeux
van de Columbia University uit New York delen hun zoektocht met het
publiek: wat betekent de genetische complexiteit voor het begrijpen,
voorkomen en behandelen van de ziekte? De tiende editie van Lof der
Geneeskunst vindt plaats op vrijdag 2 oktober in De Doelen in
Rotterdam met de titel: ‘De verwarring voorbij’.
“Alzheimer is een complexe ziekte en heeft niet één oorzaak, maar
een hele verzameling”, zegt hoogleraar Genetische Epidemiologie,
prof.dr. Cornelia van Duijn van Erasmus MC. Ze zoekt voornamelijk
naar de verbanden tussen erfelijke variaties in het DNA en de ziekte
van Alzheimer. Van Duijn: “Bij de ziekte van Alzheimer speelt de
genetische achtergrond een belangrijke rol. De pijlen van onderzoek
naar het voorkomen en genezen van Alzheimer zijn jarenlang gericht
geweest op de vondst van één gen dat zorgt voor de opeenhoping van
één eiwit (amyloid) in de hersenen. Inmiddels zijn er meer dan 25
genen gevonden die een rol spelen in het ziekteproces.”
“Bij de meeste patiënten is de opeenhoping van dit eiwit het
gevolg van de optelsom van veranderingen in relatief onschuldige
variaties in het DNA. Net zoals de genen onze lengte, oog- en
haarkleur bepalen, is iedereen drager van meerdere variaties die
grotendeels het risico bepalen om de ziekte te ontwikkelen. Niet
alleen het amyloid eiwit in de hersenen is de boosdoener. Ook
eiwitten die een rol spelen in het immuunsysteem, de
vetstofwisseling, afbraak van eiwitten in het lichaam en
communicatie tussen hersencellen spelen een rol. Uit grote
bevolkingsstudies bij gezonde mensen zoals het Erasmus Rotterdam
Gezondheid Onderzoek (ERGO) blijken aandoeningen die de bloedvaten
aantasten een substantieel deel te zijn van die optelsom. Denk
bijvoorbeeld aan suikerziekte, een hoge bloeddruk en vetzucht, maar
ook aan voeding, levensstijl (beweging) en niet te vergeten de
veerkracht van het brein door opleiding en training van de
hersenen."
Van Duijn: “Het goede nieuws is dat dementie bij een derde van de
patiënten te voorkomen is door gezond en verstandig te leven. Het
slechte nieuws is dat bij twee op drie patiënten met name genetisch
gedreven processen de belangrijkste rol spelen. Voor hen is een
behandeling om de ziekte te voorkomen noodzakelijk.”
Gastspreker prof.dr. Richard Mayeux van de Columbia University
zegt daarover: “De genen vertellen ons dat er bij deze mensen
verschillende paden zijn die leiden tot de ziekte. Dat betekent dat
we niet kunnen volstaan met één behandeling met een geneesmiddel.
Een combinatie van verschillende geneesmiddelen ligt meer voor de
hand. Mogelijk verschilt deze tussen personen, omdat de processen
die leiden tot Alzheimer verschillen. Cruciaal is om vroeg in het
ziekteproces in te grijpen, dus als de schade aan de hersencellen
nog beperkt is. En daarnaast is het belangrijk om te ontwarren welke
stoffen een rol spelen bij iemand die Alzheimer aan het ontwikkelen
is. Nu wordt met name gezocht in het bloed, maar idealiter wil je
deze stoffen ook in de hersenen onderzoeken in de vroege fase van de
ziekte.”
Proefdiermodellen schieten vaak te kort bij onderzoek naar het
gezamenlijk effect van tientallen genetische varianten.
Wetenschappers verwachten dat hergeprogrammeerde stamcellen een
belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de vraag hoe Alzheimer
ontstaat en op welke manier het proces is te stoppen. Cellen uit
huid of bloed van patiënten met de ziekte van Alzheimer worden
verjongd tot stamcellen, die kunnen worden hergeprogrammeerd tot
hersencellen. Door verschillende celtypen van de hersenen en de
bloedvaten op een chip te laten groeien zal een team van
onderzoekers van het Erasmus MC en de Universiteit van Leiden
(Medical Delta) samen met het bedrijf Mimetas een uniek
‘bloedhersenmodel’ maken. De vroege veranderingen in de hersenen en
bloedvaten van mensen die Alzheimer ontwikkelen zullen op deze
manier in kaart worden gebracht met behulp van het miniatuur brein
op chip. Het onderzoek maakt deel uit van het Horizon 2020
programma.
De gratis lezing op vrijdag 2 oktober in de De Doelen van
Rotterdam is volgeboekt. Belangstellenden kunnen de lezing vanaf
14.30 uur live volgen via www.erasmusmc.nl/lofdergeneeskunst of op
elk gewenst moment daarna terugkijken.
