Brood en granen
We weten dat in de natuur
alle dieren hun voeding rauw gebruiken. Ook de mens at in den beginne zijn voeding rauw.
Door het verlaten van zijn oorspronkelijke biotoop moest de mens, om te overleven, zich
beginnen voeden met voedingsmiddelen die rauw niet of nauwelijks eetbaar zijn, soms zelfs
giftig (vb. maniok, peulvruchten). Hij is ze, mede door de beheersing van het vuur en
gebruik van allerlei gereedschap, op alle mogelijke manieren gaan bewerken zodat ze voor
hem eetbaar zouden worden. Hij is voedingsmiddelen beginnen telen en bewaren en zo begon
de ontwikkeling van de landbouw en de cultuur. In dit licht kunnen ook granen, die rauw
niet of nauwelijks te eten zijn, gezien worden als reservevoedsel voor tijden van
voedselschaarste. Het gebruik van granen o.a. in de vorm van brood is een
traditie geworden. Tradities zijn niet noodzakelijk gezond. De voedingsindustrie en zelfs
de overheid zijn voedingsmiddelen gaan onderzoeken en promoten, los van de vraag welke
voedingsmiddelen van oorsprong geschikt zijn voor het menselijk spijsverteringsstelsel.
Laten we bedenken dat Eva niet op de aarde werd gezet met een fornuis en een stel
kookpotten…
Ondanks alles is de mens
van nature geen graaneter. Uit vergelijkend wetenschappelijk onderzoek (dr. Richard
Leakey) blijkt dat de mens het gebit en het spijsverteringsstelsel heeft van een
fructivoor, niet van een granivoor of een carnivoor. Granen en vlees worden niet zo goed
verteerd en laten heel wat afvalstoffen achter, die voor de
uitscheidingsorganen een belasting vormen. Door jarenlange verkeerde voeding raakt het
lichaam het teveel aan afvalstoffen steeds moeilijker kwijt en gaat ze opstapelen in het
bindweefsel, gewrichten, vet, vocht, enz., bijdragend tot overgewicht.
Koken gebeurt bij een
temperatuur van +/- 100°C. Hierbij treedt een verlies op van vitamines. Het
bakken van brood gebeurt bij een temperatuur die ongeveer twee keer zo hoog ligt. Brood
mag dus zeker niet beschouwd worden als een bron van vitamine B. Verder bevatten granen
geen vitamine C en missen ook het aminozuur lysine. De nadelen van het geraffineerde witte
brood zijn algemeen bekend, zoals o.a. constipatie. Door de verhitting verandert ook de
structuur van het zetmeel, de eiwitten en de vetten en hierdoor worden deze moeilijker
verteerbaar.
Tabel : De stabiliteit van
vitaminen onder verschillende omstandigheden.
Vitamine |
Warmte
(a) |
Zuurstof
(a) |
Licht
(a) |
pH < 7
(a) |
pH = 7
(a) |
pH > 7
(a) |
Kookverliezen
(%) (a) en (b) |
Vitamine A (*5) |
O |
O |
O |
O |
S |
S |
0-40 |
Carotenoïden |
O |
O |
O |
O |
S |
S |
0-30 |
Vitamine D |
O |
O |
O |
S |
S |
O |
0-40 |
Vitamine E |
O |
O |
O |
S |
S |
S |
0-55 |
Vitamine K |
S |
S |
O |
O |
S |
O |
0-5 |
Vitamine C |
O |
O |
O |
S |
O |
O |
0-100 |
Vitamine B1 |
O |
O |
S |
S |
O |
O |
0-80 |
Vitamine B2 |
O |
S |
O |
S |
S |
O |
0-75 |
Vitamine B6 |
O |
S |
O |
S |
S |
S |
0-40 |
Vitamine B12 |
S |
O |
O |
S |
S |
S |
0-10 |
Biotine |
O |
S |
S |
S |
S |
S |
0-60 |
Foliumzuur |
O |
O |
O |
O |
O |
O |
0-100 |
Niacine |
S |
S |
S |
S |
S |
S |
0-75 |
Pantotheenzuur |
O |
S |
S |
O |
S |
O |
0-50 |
O = Onstabiel, S = Stabiel
( http://www.nice-info.be/html/PROF/prof_setNN.htm?http://www.nice-info.be/
html/PROF/NUTRINEWSONLINE/NN0901prutteltART.htm)
Granen bevatten fytinezuur,
dat een onoplosbare binding vormt met ijzer, zink, magnesium, koper en calcium, waardoor
deze mineralen niet of nauwelijks kunnen opgenomen worden. Tarwe bevat het meeste
fytinezuur.
Verder bevatten tarwe,
rogge, haver, spelt, kamut en gerst gluten, een eiwitfractie die bij een
aantal mensen irriterend werkt en de dunne darm kan aantasten (glutenintolerantie) en bij
sommigen psychische stoornissen omdat gluten morfineachtige stoffen bevat. Maïs, rijst,
boekweit, quinoa, amaranth, sorhum, tapioca en gierst bevatten geen gluten. Volgens
sommige bronnen zou gierst toch een kleine hoeveelheid gluten bevatten, wat het ongeschikt
maakt voor coeliakiepatiënten. Zie ook www.glutenvrij.nl
Granen bevatten anti-tripsine
en anti-chemotripsine. Deze bemoeilijken de eiwitvertering.
De zemelen van granen
bevatten fytohemagglutinine die de rode bloedlichaampjes doet samenklitten.
Zemelen worden gepromoot bij constipatie omdat ze de darm irriteren en zo een darmbeweging
opwekken. Zemelen hebben eerder de neiging om mineralen en vitamines op te nemen dan af te
geven. Het lectine in zemelen kan ontsteking veroorzaken aan de darmslijmvliezen en het
absorptievermogen van de darmen verminderen.
Met brood krijgt men heel
wat zout binnen, waarvan de nadelen voldoende gekend zijn.
Aan brood worden broodverbeteraars
toegevoegd:
"Dit zijn mengsels
van technische hulpstoffen die ervoor zorgen dat brood er smakelijk uitziet en dat ook is.
Naast de additieven die wettelijk geregeld zijn mogen fabrikanten van broodverbeteraars de
volgende stoffen in hun receptuur verwerken: vetstoffen, suikers, moutmeel of moutextract,
voedingszetmelen, melk, melkconserven, karnemelk, caseïne, caseïnaten, maltodextrinen,
maltose, meel van peulvruchten en gluten. Broodverbeteraars verbeteren de
bakeigenschappen, het uiterlijk, de structuur en de houdbaarheid maar veranderen op geen
enkele manier de voedingswaarde van brood." (http://www.nice-info.be/html/PROF/nndoc/juni98art03.doc)
Bij de additieven
gaat het om bewaarmiddelen zoals sorbinezuur, propionzuur, azijnzuur, citroenzuur,
melkzuur; emulgeermiddelen zoals lecithine; textuurverbeteraars zoals al dan niet
veresterde mono- en diglyceriden; antioxidanten zoals tricalciumorthofosfaat,
L-ascorbinezuur, en ook artificiële kleur- en smaakmiddelen. Er worden giftige
chemicaliën gebruikt om het meel te bleken en chemicaliën om de schimmels en bacteriën
te doden. In sommige graanproducten wordt bakpoeder gebruikt dat aluminium bevat.
Laten we verder niet het
gebruik vergeten van chemische bemesting, herbiciden, fungiciden, pesticiden, enz., met
alle nadelen vandien voor de natuur en het drinkwater.
Verder is er nog het
verschil tussen traag op stenen gemalen granen en het persen door stalen rollen waarbij
vitamines verloren gaan door verhitting. En het verschil tussen ouderwetse steenovens en
met gas of elektrisch verwarmde metalen ovens.
Door de vele bewerkingen
en de achteruitgang van de voedingswaarde is men op het merkwaardige idee gekomen om brood
te verrijken met synthetische vitamines en anorganisch niet opneembaar ijzer.
Brooddeeg wordt ook gemixt
met leidingwater, dat chemicaliën bevat zoals chloorverbindingen en de
anorganische mineralen in het water zelf.
Door de bewaring en
bewerkingen is de bio-energetische waarde gezakt naar nul. Het gaat hier om
de levenskracht van een voedingsmiddel dat de mens mee opneemt en nodig heeft voor de
instandhouding van zijn eigen levenskracht. Hoe meer bewerkt een voedingsmiddel wordt en
hoe langer de tijd tussen het oogsten en het opeten, hoe lager de bio-energetische waarde.
Vers geplukte en onmiddellijk gegeten bessen bevatten alle levenskracht en een stuk
chocolade helemaal niets. Bij het gebruik van brood treedt er bij de mens een daling van
de eigen bio-energie op.
Brood is een voedingsmiddel
met een zuuroverschot. Voor een uitgebreide uitleg hierover verwijs ik naar
de tekst over het zuur-basenevenwicht. Bijkomend nadeel is dat zowat al het broodbeleg ook
een zuuroverschot heeft, zoals kaas, charcuterie, choco, enz. Een voedingspatroon met
overwegend een zuuroverschot draagt bij tot reuma, osteoporose, cariës, slecht ruikende
adem, verstoring van de waterhuishouding, slecht humeur, overprikkeling van het
zenuwstelsel, overgewicht, enz. Veel broodbeleg bevat ook heel wat suiker (bvb. confituur,
choco); voor een bespreking hiervan verwijs ik naar de tekst over suiker.
Door dit broodbeleg krijgen
we altijd te maken met moeilijk verteerbare voedselcombinaties die het
spijsverteringsstelsel, vooral de pancreas, belasten en kunnen zorgen voor: winderigheid,
opgeblazen gevoel, zwaar gevoel of vermoeidheid na de maaltijd, overgewicht,
maagzuurproblemen, malabsorptie van voedingsstoffen, overbelasting van de pancreas (denk
aan diabetes), slaapproblemen, enz.
Uit deze vergelijkende
studie in verband met verzuring en demineralisatie van het lichaam door granen, meen ik te
kunnen afleiden dat tarwe het slechtste is van alle granen, gevolgd door
haver en rogge. Wilde rijst, maïs en gierst kunnen als minst schadelijk aanzien worden,
waarvan gierst een basenoverschot heeft. Boekweit bevat geen fytinezuur zodat de
magnesium, ijzer en calcium beter opneembaar zijn.
De gist in
brood kan zorgen voor een verstoring van de darmflora. Anderzijds zorgt de zuurtegraad van
zuurdesembrood voor een moeilijkere vertering van het zetmeel daar het de amylase-aanmaak
in het speeksel belemmert en aldus de pancreas kan belasten.
Wat is nu het verband met overgewicht
bij mensen die aanleg hebben om vet en/of vocht vast te houden?
- Zetmeel houdt vocht vast
- Zout houdt vocht vast
- Op allerhande additieven reageren veel
mensen als toxines, d.w.z. ze gaan vocht vasthouden of vet, om deze toxines op te slaan en
zo te neutraliseren
- Bij brood wordt vaak koffie gedronken
waarvan de nadelen gekend zijn. Koffie levert indirect een bijdrage aan overgewicht.
- Op brood wordt calorierijke boter of
margarine gesmeerd
- Zowat al het broodbeleg is calorierijk:
kaas, charcuterie, choco, confituur, allerlei smos in mayonaise, enz.
- Gezien brood nogal droog is, wordt haast
altijd bij een broodmaaltijd gedronken, wat de productie van speeksel met het
zetmeelverterende enzyme ptyaline verstoort.
- Brood, boter of margarine, en zowat al het
broodbeleg hebben een zuuroverschot. Een verkeerd zuur-basenevenwicht in de voeding draagt
bij tot overgewicht.
- Al het klassieke broodbeleg geeft aanleiding
tot verkeerde voedselcombinaties, die tijdens de vertering zorgen voor extra afvalstoffen.
- Door de toevoeging van gist of zuurdesem kan
de darmflora verstoord worden en daardoor de vertering van koolhydraten in gedrag komen.
Deze kunnen omgezet worden in alcohol en in vet.
- Wit brood draagt bij tot constipatie,
waarbij allerlei toxines uit de darm terug in het lichaam terecht kunnen komen
- Ook suiker of suikerproducten, kaas en
charcuterie kunnen aanleiding geven tot constipatie door het gebrek aan vezels
- Het feit dat er in een broodmaaltijd niets
rauw wordt gegeten en alles bewerkt is, depriveert het lichaam van bio-energie of
levenskracht. Door koken, bakken en andere bewerkingen wordt de bio-energie vernietigd.
Hierdoor voelen mensen zich soms nogal slapjes en grijpen dan naar koffie,
suikerproducten, enz.
- De moeilijke vertering van brood door de
aangetaste structuur van zijn bestanddelen en een aantal verteringshinderende stoffen, en
de slechte voedselcombinaties belasten de pancreas, die mee instaat voor een goede
lymfestroming. Het vasthouden van vocht heeft veel te maken met het lymfestelsel.
- Het dagelijks gebruik van brood met zijn
fytinezuur, zout, zuuroverschot, enz. geeft ook makkelijker aanleiding tot een tekort aan
bepaalde vitaminen en mineralen. Instinctief probeert het lichaam deze stoffen toch te
pakken te krijgen door de stimulering van het hongercentrum waarbij veel mensen dan echter
grijpen naar andere bakkerijproducten zoals gebak, koeken, taart, chocolade, enz. met de
gekende gevolgen voor het lichaamsgewicht.
- Er zijn mensen die allergisch kunnen zijn
aan één of meerdere van de vele additieven en/of aan gluten en hierop reageren door het
vasthouden van vocht. Gluten kunnen de stofwisseling vertragen en de opname van stoffen en
de omzetting in energie bemoeilijken waardoor de koolhydraten als vet worden opgeslagen.
Met een voedingspatroon
waarin het aandeel brood verminderd en suikerproducten geweerd worden, kan men vaak een
opvallende verbetering van de gezondheid vaststellen en een normalisering van het
lichaamsgewicht, hoewel ook andere factoren uiteraard een rol spelen. Een gezonde voeding
voor mensen die neigen tot overgewicht is een zetmeelarme voeding.
Veel mensen kunnen zich
geen voedingspatroon voorstellen zonder brood en suikerproducten. Nochtans kan men gezond
en volwaardig eten en voldoende koolhydraten binnenkrijgen met een voedingswijze die
bestaat uit fruit, groenten, aardappelen, noten, zaden, pitten, olijven, avocado’s,
bepaalde melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, kefir, platte kaas; koudgeperste
ongeraffineerde olie of vetten zoals olijfolie, lijnzaadolie, tarwekiemolie, cocosvet,
palmvet, eierdooier; verse of gedroogde kruiden, kiemen of scheuten, gedroogd fruit, en
enkele versterkende middelen zoals honing, stuifmeelpollen, melasse, chlorella, spirulina,
enz. Hierbij kan men dan af en toe wat gekookte granen toevoegen of rsijtwafels, enz. Het
is een kwestie van een beetje tradities durven loslaten, flexibel en creatief zijn, het
opbouwen van nieuwe gewoontes.
Omdat we nu eenmaal in een
maatschappij leven waarin granen een belangrijk deel vormen van het voe-dingspatroon,
kunnen we proberen tegemoet te komen aan de nadelen door op een aantal zaken te
letten:
- Vraag naar zoutarm brood. Bij de bakker moet
je dit helaas bestellen, terwijl het juist de standaard zou moeten zijn.
- Verwijder de korsten van brood: dit is een
vorm van gecarboniseerd voedsel en carcinogeen.
- Vermijd wit brood en andere geraffineerde
zetmelen gezien het hier gaat om lege calorieën, die vitaminen en mineralen uit het
lichaam roven.
- Vervang brood regelmatig door aardappelen.
Deze bevatten een licht verteerbaar zetmeel en zijn een goede bron van vitamine B en C.
Zoete aardappelen of bataat bevatten nog meer antioxidanten dan aardappelen. Ook aardperen
(topinamboer) zijn erg lekker.
- Vervang brood al eens door rijst-, tarwe- of
haverwafels, boekweitcrackers (‘pain de fleurs’), matses, knäckebröd: deze
bevatten heel wat minder additieven of verbeteraars. Een aantal van deze alternatieven
bestaan ook zonder zout.
- Het is wennen om groente bij brood te eten,
maar toch komt dit tegemoet aan de belangrijkste nadelen van brood. Groente heeft een
basenoverschot en de combinatie brood-groente is goed verteerbaar, caloriearm, en brengt
vitamines en mineralen aan. Door het vermijden van het klassieke broodbeleg, vermijdt men
ook extra porties zout en/of suiker die hierin aanwezig zijn.
Op brood kan men schijfjes
tomaat, radijs, champignons, komkommer, gekookte aardappel, courgette, ajuin, blaadjes
sla, geraspte wortel, asperges, seldersteeltjes, olijven, enz. leggen. Of men kan een kom
verse soep nemen met enkele sneetjes brood of rijstwafel of matses. Een rauwkostschotel
met brood of rijstwafels is ook een goed idee. Ook spaghetti met gekookte groente is
heerlijker dan je denkt. Een eenpansgerecht met groente, maïskorrels of rijst is
makkelijk klaar te maken. Een "broodje gezond" kan men tegenwoordig makkelijk
krijgen in snackbars of broodjeszaken. Schijfjes banaan op brood of rijstwafel is ook erg
lekker. In plaats van koffie kan men bij een broodmaaltijd bvb. groentesap drinken.
- Er bestaan noten- en zadenpasta’s zoals
amandelpasta, sesampasta maar deze kunnen zwaar op de maag liggen omwille van de moeilijke
combinatie zetmeelrijk-eiwitrijk voedsel. Groentepasta’s zijn meer verantwoord. Men
kan ook zelf groentepasta’s maken van gestoomde groente zoals bloemkool, broccoli,
knolselder, wortelen, pompoen, prei enz. De gestoomde groente wordt gemixt, er worden wat
kruiden aan toegevoegd bvb. basilicum, knoflookpoeder, gember, curcuma of peterselie en
dit wordt opgeklopt met olijfolie. Men kan ook wat tomatenpuree toevoegen of dit zelfs
afzonderlijk gebruiken als broodbeleg. Deze mengsels blijven enkele dagen goed in de
koelkast.
- Van alle granen heeft tarwe de meeste
nadelen. Je kunt proberen regelmatig brood of andere graanproducten te gebruiken gemaakt
van maïs of gierst of boekweit die minder nadelen hebben. Popcorn gemaakt zonder zout,
vet of suiker is een zeer gemakkelijk verteerbaar koolhydraat. Ook gepofte rijst is veel
beter bvb. in de vorm van rijstwafels, liefst zonder zout. Wilde rijst is een uitstekend
en zeer goed verteerbaar alternatief en zijn prijs zeker waard. Mochi- of zoete rijst is
een delicatesse. Gekookte boekweit valt op door zijn lichte verteerbaarheid; het bevat
geen gluten noch fytinezuur, is rijk aan fytosterolen en rutine, en bestaat ook als
boekweitvlokken.
- Essenenbrood,
in sommige natuurvoedingswinkels te krijgen, wordt gemaakt van biologisch gekiemde tarwe,
kamut of spelt en is een uitstekend alternatief. Het bevat door het kiemproces meer
vitaminen en mineralen, de allergene lectines in de gluten zijn vernietigd, toch wordt
door de firma aangeraden het brood niet te gebruiken bij glutenintolerantie. Het bevat
geen meel, vetten, suiker, eieren, zout, gist of desem en is ongezuurd. Het bestaat in de
vormen natuur, met gember, met wortelen. Met zonnebloempitten, hennep/lijnzaad of met
rozijnen bestaat ook, maar dan komen we in de moeilijke voedselcombinaties terecht.
- Cornflakes bevatten geen vezels en geen
vitaminen en worden vaak gemengd met suiker (lees steeds aandachtig de ingrediëntenlijst
op de verpakking).
- Ondanks de nadelen kunnen granen toch ook
enkele voordelen hebben. Zo kennen we de lichte verteerbaarheid van boekweit en rijst voor
maag- en darmpatiënten; de weldaad van haver voor maag-, darm-, lever-, nier- en
zenuwpatiënten. Als deze granen slechts af en toe gebruikt worden, zal men niet zoveel
hinder ondervinden van de nadelen.
- Koop brood van biologische kwaliteit, dit
bespaart je alvast heel wat gifstoffen.
- Eet ook eens af en toe gekookte maïskolven
uit het vuistje.
- Neem steeds je tijd om langdurig op brood en
andere graanproducten te kauwen zodat er veel speeksel vrijkomt. Dit bevat immers het
zetmeelsplitsend enzym amylase, wat de vertering ten goede komt. Speeksel heeft ook een
belangrijke rol bij de preventie van tandcariës.
Metaal geleidt
elektriciteit
Ook de aanwezigheid van
de ouderwetse kwik-amalgaamvullingen in uw mond kunnen het laten ontstaan van
ziekteprocessen versnellen. Kwik is een metaal die straling induceert, met als gevolg dat
een elektrolyse-lek van enkele mV in het speeksel ontstaat, waardoor ook de productie van
amylase enzymen vermindert. Deze laatste zijn verantwoordelijk voor de uitsplitsing van
meervoudige suikers naar kortere ketens. In de mond begint het dus al en het gevolg is dat
endogene toxines als bijproduct ontstaan in de darmen. Een goed idee dus om eventueel nog
aanwezige amalgaamvullingen door een gespecialiseerde tandarts deskundig te laten
verwijderen.
(Prinsen, H., in: Licht op
je gezondheid, febr 2010, p. 9)
- Uit enkele studies in het laboratorium van
Lima is gebleken dat in zuurdesembrood de fytaten in de vezels van volle granen door het
enzym fytase tijdens de rijs- en baktijd voor het grootste deel worden afgebroken zodat de
gebonden mineralen calcium, magnesium, zink en ijzer 95% beter kunnen opgenomen worden.
Als u wil, kunt u dus beter volwaardig biologisch brood volgens het Lima-procédé van de
spontane fermentatie met natuurdesem kopen dan gistbrood. Niettemin wijs ik op de reeds
eerder vermelde nadelen van de hoge baktijd voor de vitaminen, van het zuurdesem op de
productie van amylase in het speeksel wat de verteerbaarheid niet ten goede komt, enz.
- Gebruik nooit margarine, biologische rauwe
boter is beter, maar er zijn nóg betere vetten. Voor een uitvoerige bespreking van de
vetten, verwijs ik naar de desbetreffende tekst.
- Müesli bestaat uit graanvlokken, noten,
zaden, gedroogde vruchten. Dit is een moeilijk verteerbare combinatie wat sommige mensen
ook ondervinden door last van maagzuur en winderigheid. Laten we ook niet vergeten dat er
in de klassieke merken gegoocheld wordt met toevoegingen zoals fructose, witte suiker,
chocolade, rietsuiker, zout enz. Door het roosteren en het fijnmaken van de noten zijn de
vetzuren ook geoxideerd.
- Omwille van de niet zo complete eiwitten in
granen wordt nogal eens aangeraden om granen met peulvruchten te combineren of melk.
Helaas vormt men dan een moeilijk verteerbare voedselcombinatie, waarbij een deel van de
koolhydraten kan gaan gisten en een deel van de eiwitten kan gaan rotten, zodat de
aminozuren vooralsnog verloren gaan. De angst voor tekorten aan aminozuren en deze dan
opvangen door granen en peulvruchten te combineren, is ongegrond. Er bestaat zoiets als de
aminozurenbank; het lichaam weet voor de opbouw van eiwitten de benodigde aminozuren te
vinden op diverse plaatsen in het lichaam.
Wie een beetje creatief is,
kan heel wat mogelijkheden ontdekken om brood te verminderen en suikerproducten te
vermijden.
Bron:
De Wever, S., Graanschade;
pro en contra granen, Groene Dag/Infonat, Ninove, 2003
Dries, J., Bio-energetische voedingsleer, Arinus, Genk, 1996
Faché, W., Gezond ontbijten, Publi Media VIOW, Laarne, 2005
http://www.nice-info.be/html/PROF/prof_setNN.htm?
http://www.nice-info.be/html/PROF/NUTRINEWSONLINE/NN0901prutteltART.htm
http://216.239.59.104/search?q=cache:SBOxtJIBG88J:
www.coeliakievereniging.nl/bieb/tabel_ag_zw.pdf+gierst+gluten&hl=nl
© Luc Van Oost-
gezondheidstherapeut
www.lucvanoost.be
info@lucvanoost.be
Dit artikel is
auteursrechtelijk beschermd en mag op geen enkele wijze worden vermenigvuldigd of
doorgegeven worden aan anderen zonder toestemming van de auteur.
Dit artikel werd met de
meeste zorg samengesteld. Niettemin is het nooit geheel uitgesloten dat informatie door
tijdsverloop, recent wetenschappelijk onderzoek of andere oorzaken onjuist, onvolledig of
achterhaald is. De auteur kan niet aansprakelijk gesteld worden voor enige directe of
indirecte gevolgen voortvloeiend uit de gegevens. Dit artikel is niet bedoeld als
vervanging voor een medische diagnose en medische zorg door een arts. De lezer wordt
uitdrukkelijk geadviseerd zijn arts te raadplegen bij enigerlei klachten of symptomen.
Suggesties, commentaar en
reacties zijn steeds welkom op het vermelde e-mailadres.
