Verband slaapproblemen en agressie onderbelicht in forensische psychiatrie
Patiënten in de Forensische Psychiatrie hebben vaker dan gemiddeld
slaapproblemen. Die kunnen een rol spelen bij het ontstaan van agressie en
grensoverschrijdend gedrag, concludeert Jeanine Kamphuis. Zij onderzocht
patiënten en deed gedragsexperimenten met ratten. Op 27 maart 2017 zal zij
promoveren aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Iedereen heeft het wel eens meegemaakt: na een te korte nacht ineens uit je
slof schieten. Slaaptekort of een slechte slaapkwaliteit kunnen ons gedrag
beïnvloeden. ‘Toch was er in de psychiatrie tot voor kort weinig aandacht voor
slaap’, vertelt forensisch psychiater Jeanine Kamphuis. Terwijl wel het
vermoeden bestond dat patiënten uit de forensische psychiatrie bovengemiddeld
aan slaapproblemen lijden.
Zelfrapportage
Daarom ging Kamphuis tijdens haar opleiding tot psychiater via de
onderzoeksgroep van de Forensische Psychiatrische Kliniek Assen op zoek naar de
relatie tussen slaap en agressie. Zij inventariseerde het slaapgedrag van de
patiënten en de zelf gerapporteerde agressie. Daarnaast vroeg zij ook de
behandelaars de agressie te beoordelen en keek zij naar eventuele incidenten met
de patiënt. ‘Op die manier hadden we naast de zelfrapportage ook meer objectieve
schattingen van de agressie. Dat ontbrak in de paar studies die er tot nu toe
zijn geweest bij vergelijkbare groepen.’
Duidelijk verband
Kamphuis vond een duidelijk verband tussen slaapproblemen en agressie. Wel is de
interpretatie lastig: ‘We kunnen niet met volledige zekerheid zeggen dat
slaapproblemen de agressie veroorzaken. Agressief gedrag zou bijvoorbeeld ook
slaapproblemen kunnen veroorzaken.’ Maar ze vindt wel dat er voldoende
aanwijzingen zijn om de slaapproblemen van de patiënten te gaan behandelen met
gedragstherapie. ‘In dit vervolgonderzoek zal een nieuwe promovendus kijken of
bij verbetering van de nachtrust de agressie daalt.’
Rattenexperiment
Kamphuis deed ook experimenteel onderzoek met ratten. Zij gebruikte een kolonie
van de RUG met een grote genetische diversiteit en een grote diversiteit in
gedrag. ‘Net als bij mensen heb je agressieve en minder agressieve ratten. Wij
wilden weten hoe die reageren op slaaptekort.’ De agressie bleek hierdoor niet
toe te nemen, maar Kamphuis zag wel een effect in een experiment dat de
‘impulscontrole’ onderzocht.
Impulscontrole
In dit experiment kregen de ratten een bolletje voedsel wanneer zij op een
pedaal trapten, maar alleen als dat met minimaal 30 seconden tussenpoos
gebeurde. Ratten met slaaptekort bleken daar veel minder goed in. ‘De
impulscontrole bevindt zich in de prefrontale cortex. Die remt de amygdala, het
emotiecentrum van het brein. En we weten uit eerder onderzoek dat de prefrontale
cortex bij mensen na een nacht zonder slaap minder goed functioneert.’
Vervolgonderzoek kan mogelijk de moleculaire mechanismen ophelderen die hierbij
een rol spelen.
Risicotaxaties
Het beeld dat uit het onderzoek oprijst, is complexer dan Kamphuis in eerste
instantie had gedacht. ‘Ons uitgangspunt was dat er meer een één-op-éénrelatie
was tussen slaap en agressie. Dat blijkt dus niet zo te zijn, maar we zien wel
dat slaap een rol speelt die nog niet eerder zo duidelijk is vastgelegd als in
dit onderzoek.’ Kamphuis zou graag zien dat slaap een rol gaat spelen bij de
evaluatie van de patiënten in de forensische psychiatrie. ‘We zouden het
slaapgedrag ten tijde van de gepleegde delicten moeten nagaan. En slaap als
factor meenemen in onze periodieke risicotaxaties.’
Bron: RUG