Fastfood maakt het immuunsysteem op lange termijn agressiever

Uit onderzoek aan de Universiteit van Bonn blijkt dat zelfs na een verandering naar een gezond dieet, de afweer van het lichaam hyperactief blijft.

Het immuunsysteem reageert op dezelfde manier op een dieet met veel vet en veel calorieën als op een bacteriële infectie. Dit werd aangetoond door een recente studie onder leiding van de Universiteit van Bonn. Bijzonder verontrustend: ongezond voedsel lijkt de afweer van het lichaam op lange termijn agressiever te maken. Zelfs lang na het overschakelen op een gezond dieet is de ontsteking naar aangeboren immuunstimulatie uitgesprokener. Deze lange termijn veranderingen kunnen een rol spelen bij de ontwikkeling van arteriosclerose en diabetes, ziekten die verband houden met de westerse manier van eten. De resultaten worden gepubliceerd in het tijdschrift Cell.

De wetenschappers plaatsten muizen een maand lang op een zogenaamd "Westers dieet": met veel vet en suiker en weinig vezels. De dieren ontwikkelden een sterke ontstekingsreactie door het hele lichaam, bijna zoals na infectie met gevaarlijke bacteriën. "Het ongezond dieet leidde tot een onverwachte toename van het aantal bepaalde immuuncellen in het bloed, vooral granulocyten en monocyten." Dit was een aanwijzing voor een betrokkenheid van voorlopers van immuuncellen in het beenmerg, " zegt Anette Christ, postdoctoraal in het ‘Institute of Innate Immunity of the University of Bonn’. Om deze onverwachte bevindingen beter te begrijpen, werden beenmergvoorlopers voor belangrijke immuunceltypen geïsoleerd uit muizen die een westers dieet of gezond controledieet kregen en werd een systematische analyse van hun functie en activeringsstaat uitgevoerd.

"Genomische studies toonden inderdaad aan dat het westers dieet een groot aantal genen in de progenitorcellen had geactiveerd, waaronder de genen die verantwoordelijk zijn voor proliferatie en rijping", legt prof. Dr. Joachim Schultze van Life & Medical Sciences Institute (LIMES) aan de universiteit van Bonn en het Duitse centrum voor neurodegeneratieve ziekten (DZNE). Fastfood zorgt er dus voor dat het lichaam snel een enorm en krachtig 'leger' aanmaakt. Toen de onderzoekers de knaagdieren hun gebruikelijk graandieet vier weken gaven, verdween de acute ontsteking. Wat niet was verdwenen, was de genetische herprogrammering van de immuuncellen en hun voorlopers: zelfs na deze vier weken waren veel van de genen die waren ingeschakeld tijdens de fastfoodfase nog steeds actief.

"Fast-food-sensor" in de immuuncellen

"Pas recent is ontdekt dat het aangeboren immuunsysteem een vorm van geheugen heeft", legt prof. Dr. Eicke Latz uit. Hij is directeur van het Instituut voor aangeboren immuniteit aan de universiteit van Bonn en wetenschapper aan de DZNE. "Na een infectie blijven de afweercellen van het lichaam in een soort alarmtoestand, zodat ze sneller kunnen reageren op een nieuwe aanval." Experts noemen dit 'aangeboren immuunsysteem'. Bij de muizen werd dit proces niet veroorzaakt door een bacterie, maar door een ongezond voedingspatroon.

De wetenschappers waren verder in staat om de verantwoordelijke "fastfood-sensor" in immuuncellen te identificeren. Ze onderzochten bloedcellen van 120 proefpersonen. Bij sommige proefpersonen vertoonde het aangeboren immuunsysteem een bijzonder sterk trainingseffect. De onderzoekers vonden genetisch bewijs van de betrokkenheid van een zogenaamd inflammasoom. Inflammasomen zijn belangrijke intracellulaire signaleringscomplexen die infectieuze agentia en andere schadelijke stoffen herkennen en vervolgens zeer inflammatoire boodschappers afgeven. Hoe precies het NLRP3-inflammasoom de blootstelling van het lichaam aan Westerse diëten herkent, moet nog worden bepaald.

Interessant is dat dit naast de acute ontstekingsreactie ook op lange termijn gevolgen heeft voor de reacties van het immuunsysteem: de activering door het westerse dieet verandert de manier waarop de genetische informatie wordt verpakt. Het genetische materiaal wordt opgeslagen in het DNA en elke cel bevat verschillende DNA-strengen, die samen ongeveer twee meter lang zijn. Ze zijn echter typisch rond bepaalde eiwitten in de kern gewikkeld en daardoor kunnen veel genen in het DNA niet worden gelezen omdat ze gewoon ontoegankelijk zijn.

Ongezond eten zorgt ervoor dat sommige van deze normaal verborgen stukjes DNA ontspannen, vergelijkbaar met een lus die uit een bol wol hangt. Dit gebied van het genetisch materiaal kan dan veel gemakkelijker worden gelezen zolang deze tijdelijke lussen actief blijven. Wetenschappers noemen deze verschijnselen epigenetische veranderingen. “De inflammasomen veroorzaken dergelijke epigenetische veranderingen", legt Dr. Latz uit. "Het immuunsysteem reageert bijgevolg zelfs op kleine stimuli met sterkere ontstekingsreacties."

Dramatische gevolgen voor de gezondheid.

Deze ontstekingsreacties kunnen op hun beurt de ontwikkeling van vaatziekten of diabetes type 2 versnellen. Bij arteriosclerose bijvoorbeeld, bestaan de typische vasculaire afzettingen, de plaques, grotendeels uit lipiden en immuuncellen. De ontstekingsreactie draagt rechtstreeks bij tot hun groei, omdat nieuw geactiveerde immuuncellen constant migreren naar de veranderde vaatwanden. Wanneer de plaques te groot worden, kunnen ze barsten, wat leidt tot bloedstolling, en worden meegevoerd door de bloedbaan en kunnen ze de vaten verstoppen. Mogelijke gevolgen: beroerte of hartaanval.

Verkeerde voeding kan dus dramatische gevolgen hebben. In de afgelopen eeuwen is de gemiddelde levensverwachting in Westerse landen gestaag toegenomen. Deze trend wordt momenteel voor het eerst doorbroken: mensen die vandaag worden geboren, zullen gemiddeld een korter leven leiden dan hun ouders. Ongezonde voeding en te weinig lichaamsbeweging spelen hier waarschijnlijk een beslissende rol in.

"Deze bevindingen hebben daarom een belangrijke maatschappelijke relevantie", legt Latz uit. "De basis voor een gezond voedingspatroon moet een veel prominentere plaats krijgen in het onderwijs; alleen op deze manier kunnen kinderen in een vroeg stadium worden gewaaarschuwd tegen de verleidingen van de voedingsindustrie. We moeten hen in staat stellen om bewuste beslissingen te nemen met betrekking tot hun voedingsgewoonten."

Het onderzoek betrof groepen uit Nederland, de VS, Noorwegen en Duitsland. Latz en Schultze zijn leden van het excellence cluster "ImmunoSensation", dat het aangeboren immuunsysteem onderzoekt. Latz wordt beschouwd als een leider op het gebied van aangeboren immuniteit en hij is in december 2017 bekroond met de Gottfried Wilhelm Leibniz-prijs voor zijn werk. Dit wordt beschouwd als één van de meest prestigieuze wetenschappelijke prijzen in Duitsland.

vertaling: Andre Teirlinck